دوران بلوغ (بخش اول)

چکیده: دوران بلوغ، یکی از اساسی ترین دوران زندگی انسان است که از آن به برزخ میان کودکی و جوانی نام برده می شود. در این دوران باید به برخی از مسائل توجه کرد که در این نوشتار به توضیح آنها می پردازیم.

تعداد کلمات 810 / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه 

کلمه بلوغ به معنای رسیدگی و «رسیدن به نهایت و انتهای چیزی» است. بلوغ چند بعدی است: بلوغ جسمی/جنسی، بلوغ روانی، بلوغ فکری/عقلی، بلوغ اجتماعی، بلوغ شرعی، بلوغ هیجانی/عاطفی، بلوغ اخلاقی معنوی، بلوغ سیاسی، بلوغ اقتصادی، بلوغ فرهنگی.

بلوغ جسمی معمولا نخستین تغییرات دوران بلوغ است و به مجموعه ی تغییرات فیزیکی و فیزیولوژیکی گفته می شود که شخص را شبیه انسان بالغ می کند و به وی قدرت بچه دار شدن می دهد. بیشتر این تعبیرات جنبه ی جنسی دارند و به غدد و اندام های جنسی مرتبط می شوند. به همین علت، این جنبه از بلوغ puberty باعث ایجاد آمادگی، احساس نیاز و توانایی جنسی و تولید مثل می شود. زمان، فرآیندها و نشانه های بلوغ در پسران و دختران متفاوت است. این مراحل شامل: ترشح غده های جنسی و ظهور ویژگی های ثانوی جنسی از قبیل رویش و نمو موهای زاید در بدن و فعالیت غده های عرق در زیر بغل و قاعدگی می شود.

سن شروع بلوغ تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد و در جوامع گوناگون نیز متفاوت است. به طور طبیعی دختران در محدوده ی سنی ۱۷-۹ سالگی (به طور متوسط ۹۰۰۰ سالگی) وارد مراحل بلوغ می شوند. در ایران سن متوسط شروع بلوغ ۱۳- ۱۱ سالگی است. بر طبق آمار، حدود پنجاه درصد همه دختران بین 5/12 تا 5/14 سالگی بالغ می شوند.
در هر صورت بلوغ یک دورهی کوتاه مدت است و از ۲ تا ۴ سال طول می کشد. دختران حدود دو سال زودتر از پسران به دوران بلوغ قدم می گذارند.
ظاهر شدن علائم بلوغ از نظر فیزیکی و هورمونی در دختران قبل از ۸ سالگی بلوغ زودرس و زمانی که هیچ علامتی از بلوغ تا سن ۱۳ سالگی در آنها دیده نشود، بلوغ دیررس نامیده می شود.
طول مدت نوجوانی (Adolescence) که طی آن تمامی ابعاد بلوغ تکامل می یابد، از دوازده تا هجده الی بیست و یک سالگی متغیر است
در معنای وسیع کلمه، شروع نوجوانی، مصادف با آغاز رشد جنسی است که تا زمان استقلال فرد ادامه می یابد. از آنجا که تفاوت های فردی زیادی در مورد نوجوانی و رشد جنسی وجود دارد. روان شناسان بیشتر در مورد سن شروع و پایان نوجوانی و میانگین سن سخن می گویند. بر این اساس معمولا نوجوانی به سه مرحله به شرح زیر تقسیم می شود:
1-پیش نوجوانی (مرحله پیش تر بلوغ) ۱۲- ۱۰ سالگی
2- ابتدای نوجوانی (مرحله بلوغ) ۱۵- ۱۲ سالگی: در این زمان، تغییرات بدنی به نقطه ای رسیده است که سلول های جنسی در اندام های جنسی تولید می شوند، هر چند تغییرات بدنی هنوز کامل نیستند.
3-اواخر نوجوانی (مرحله پس از بلوغ) ۱۸- ۱۵ سالگی در این مرحله اندام های جنسی به شیوه ای رشد یافته عمل می کنند و ویژگی های ثانوی جنسی و یا خصوصیتهای بدنی که دو جنس را از هم متمایز می سازد، به خوبی تکامل می یابند.

سن بلوغ وابسته به تعادل بین گرمی و تری مزاج کودک است و رسیدن به این تعادل حاصل مجموعه ای از عوامل مانند وراثت، تغذیه و جنسیت، شرایط جغرافیایی و ورزش کردن است.
عوامل مختلفی به طور مستقیم و یا غیر مستقیم بر شروع سن بلوغ اثر می گذارند:
 • عوامل ارثی و ژنتیکی: سن بلوغ در دختران بیشتر تحت تأثیر عوامل ارثی و خانوادگی است. دخترانی که مادرانشان زودتر بالغ شده اند، رشد جنسی زودتری خواهند داشت و مادرانی که بلوغ آنان دیرتر اتفاق افتاده است، دخترانشان بلوغ دیرتری را تجربه می کنند. زیرا بخشی از خصوصیات مزاجی افراد ارثی است و به اصطلاح طب ایرانی، مزاج جبلی یا خلقی نامیده می شود.
 • جنس: دختران حدود ۲ سال زودتر از پسران بالغ می شوند.
• نژاد: به طور متوسط دختران سیاه پوست حدود ۱ سال زودتر از دختران سفید پوست بالغ می شوند.
• اقلیم: آب و هوا نیز بر سن بلوغ تأثیر دارد. بلوغ زودتر معمولا در مناطق استوایی و گرمسیر رخ می دهد. همچنین تفاوت زندگی در شهر و روستا نیز از عوامل مؤثر در سن بلوغ است. نوجوانان شهری زودتر از نوجوانان روستایی بالغ می شوند.

-تغذیه و بهداشت نامناسب در دو طیف می تواند هم سبب بلوغ دیررس و هم زودرس شوند.
- ارتباطات اجتماعی آزاد و زیاده روابط خانوادگی تنگاتنگ، خانواده های پر جمعیت و خانه های کوچک و بی بندوباری فرهنگی باعث بلوغ زودرس می شوند.
- چاقی متوسط باعث بلوغ زودرس و چاقی و لاغری شدید باعث تأخیر در بلوغ می شود.
- فعالیت بدنی شدید مثل ورزش حرف های باعث تاخیر در بلوغ می شود.
همانطور که ذکر شده از دیدگاه طب ایرانی مهمترین عامل سن آغاز بلوغ، شرایط مزاجی است. موارد فوق، می توانند از طریق بر هم زدن تعادل مزاجی فرد در فرآیند بلوغ اختلال ایجاد کرده و سن شروع آن را تغییر دهند.